Donderdagavond 13 april reikte ik op de boekpresentatie het eerste exemplaar van mijn boek Waar je geen zin meer in hebt uit aan Herman Vuijsje. Herman is socioloog, journalist en schrijver. Bij pelgrims is hij bekend van zijn boek Pelgrim zonder God, over zijn voettocht in 1989 van Santiago naar Amsterdam.
Ik vind het een eer dat Herman voor mij wilde komen en een causerie hield over het verschijnsel pelgrimage. Dit artikel is een bewerking hiervan op basis van de geluidsopname.
Een beetje verliefd
Herman en ik hebben elkaar op een bijzondere manier leren kennen. We zijn beiden lid van het Nederlands Genootschap van Sint Jacob en in het tijdschrift van die vereniging had ik enkele jaren een column onder het pseudoniem Sylvie. Sylvie was een Vlaamse uitbaatster – met nimfomane trekken – van een pelgrimsherberg in Antwerpen.
Toen ik na enkele jaren stopte met die column kreeg ik een aardige mail van Herman dat hij het jammer vond dat ik ermee stopte. Hij was naar eigen zeggen een beetje verliefd op Sylvie geworden.
Herman begint zijn causerie met het voorlezen van een stukje uit een van die columns
Sylvie, hebt ge zelf de tocht al eens gemaakt? vroeg een van mijn gasten laatst. Ja zeg, ziet ge me al lopen op mijn pumps die zoals iedere vrouw weet, vooral gemaakt zijn om mee te zitten (en mannen te behagen, maar dat terzijde).
Gelukkig kan ik op die vraag tegenwoordig met een gerust hart toch ja antwoorden. Ik ben verleden jaar met een spirituele reis van onze parochie mee naar Santiago geweest. En een ding kan ik u daarop zeggen: daar was het doel belangrijker dan de weg.
En meneer pastoor had zelfs een audiëntie bij de deken geregeld. Een charmante man, zoals ge elders in uw blad kunt lezen. Met die deken zou ik nog wel eens mee onder de lakens willen.
Vaker pelgrimeren = vakantie
André maakte eigenlijk een dubbele pelgrimstocht. Op pad naar Santiago de Compostela, maar ook een reis om de Annette in zichzelf te ontdekken. De poging werd niet met succes bekroond, ondanks de vele ontmoetingen ontbrak de magie van de eerste keer.
Annette is niet de enige die al vaker naar Santiago is gegaan. Het verbaast mij altijd dat er mensen zijn die dat doen. Als je dat vaker doet, wordt het een soort vakantie en dat kan toch niet de bedoeling van Jacobus zijn.
Als je als moslim naar Mekka gaat, mag je bij terugkomst de eretitel Hadji dragen. Maar wat als je drie keer naar Mekka bent geweest. Word je dan een Hadji, Hadji, Hadji? Een soort wandelende niesbui?
Transformatie in zich
In 1989 liep ik van Santiago naar Amsterdam, in omgekeerde richting dus. Ik ben later ook nog twee keer van Santiago naar Fisterra gelopen, dat was toen nog helemaal niet bekend. Nu loopt de meerderheid door naar Fisterra. Sommigen lopen zelfs met een boog om Santiago heen om ‘die drukke kermis’ te vermijden.
Ik ben denk ik de enige pelgrim die drie keer van vanuit Santiago is vertrokken. Eén keer naar Amsterdam en twee keer naar Fisterra. Ik hoop ooit nog een keer met mijn kleinzoon – hij is nu 14 – de camino te doen. Maar eigenlijk vind ik dat je die pelgrimage maar één keer mag doen omdat de tocht een metamorfose in zich heeft. Je komt terug als een ander mens. De pelgrimage is niet vrijblijvend, er vindt een transformatie plaats
Wat houdt die dan transformatie in? Dat moet je nu zelf ontdekken. Vroeger was het duidelijk, je ging om een aflaat te verdienen wat betekende dat je korting kreeg op je tijd in het vagevuur. In een heilig jaar krijg je zelfs een volledige aflaat. Stel je krijgt je aflaat en je valt meteen daarna dood neer, dan ga je linea recta naar de hemel.
‘Wat vind je er eigenlijk zelf van?’
Toen ik terugkwam zat ik te wachten op de transformatie, maar er gebeurde helemaal niets. Ik werd ongerust. Ik ben de verkeerde kant opgelopen en ik geloof ook al niet in God. Wordt het nog wel wat met die transformatie? Maar langzamerhand zag ik kleine dingetjes die me overkwamen waarvan ik dacht: heeft dat met de camino te maken?
Ik ben socioloog en mijn werk is mensen in hokjes stoppen en dan de verschillen tussen die mensen beschrijven en beredeneren hoe dat komt. Op weg naar Santiago zijn er geen hokjes, je praat, loopt en slaapt met elkaar. Een vreemde mix van vrijblijvendheid en intimiteit die soms tot wonderbaarlijke gesprekken leidt. Met mensen die normaal buiten mijn gezichtsveld blijven, bleek ik toch dingen gemeen te hebben. Ik had iets voor die mensen over en zij voor mij.
Een man gaf me een sigarettenvloeitje mee met een heilwens voor zijn zieke vrouw. Of ik dat aan de voet van de apostel wilde neerleggen? Als het me te zwaar werd, mocht ik het ook wel ergens anders neerleggen. Zo iemand kom ik in Amsterdam niet zo snel tegen.
Niet alles naar je hand willen zetten
Ik maak altijd lijstjes, maar het kon voor mij geen kwaad te voelen hoe je kon onthaasten. Je moet de tijd voor dingen nemen. Dat geeft je een zen-gevoel. Losgemaakt van alle beslommeringen en in je eigen ogen toch zinvol bezig zijn.
Voor mij wordt dit mooi uitgedrukt in die carnavalshit uit de jaren zeventig: Weet je wat ik wel zou willen zijn, een bloemetjesgordijn. Een beetje wapperen in de wind is goed genoeg. Dat is voor mij de les van de camino, je moet niet alles naar je hand willen zetten.
Een vriend van me, een vrome katholieke succesvolle zakenman leerde nederig zijn. Hij genoot ervan als mensen hem onderweg als een clochard bejegenden. Als pelgrim van de bovenkant van de maatschappij naar de onderkant gegaan. Dat was voor hem de les van de camino, er was hem bescheidenheid bijgebracht.
Meer of minder zekerheden
Wellicht zoeken pelgrims iets wat ze in het normale leven ontberen? In de Middeleeuwen hadden de mensen weinig zekerheden in het leven. Met die aflaten kon je toch een beetje invloed uitoefenen, maar dan in het hiernamaals. Met een aflaat tien dagen minder in het vagevuur, mooi toch?
Maar de camino heeft zich aangepast. Tegenwoordig biedt de camino juist minder zekerheden. Je weet niet waar je vanavond slaapt, wie je tegenkomt. Minder zekerheden en minder keuzes. Op de weg naar Santiago valt er niet veel te kiezen. Je moet de ene voet voor de andere zetten en zien dat je ergens eet en slaapt.
Je ervaart vrijheid van tijd, vrijheid van gedachten, vrijheid van keuzes maken. Of zoals Janis Joplin zingt: Freedom is just another word for nothing left to lose. Waarbij het wel handig is dat je een portefeuille met een creditcard bij je hebt. Zekerheid die ook wel weer fijn is.
Homeopathische verdunning van de ervaring
Wat kunnen we concluderen over de tweede keer dat André/Annette de weg naar Santiago probeerde te vinden? Hij/zij heeft voldaan aan de verwachtingen die aan pelgrims worden gesteld en ook juist weer niet. Met die metamorfose zit het wel goed. Sinds dat Saulus op weg naar Damascus Paulus werd, is er nauwelijks een ingrijpender metamorfose denkbaar.
Maar de transformatie proberen te vinden op een pad dat je al eerder hebt belopen is riskant. Dan dreigt het uit te lopen op een homeopathische verdunning van de authentieke pelgrimservaring. Is dat erg? Nee, dat is juist goed. Als je als pelgrim ook schrijver bent, komt er iets moois uit de bus.
Stel dat de poging inderdaad bekroond was, zou dat zelfs een beetje saai zijn. Tegenslagen, verdwalen, verwachtingen die niet uitkomen, zijn de mooiste ingrediënten die je onderweg tegenkomt en ook mooi zijn om op te schrijven.
Over ruwe paden naar de sterren
Compostela (campus stellae) betekent sterrenveld. Per aspera ad astra, over ruwe paden naar de sterren lopen is voor mij de essentie van het pelgrimeren naar Santiago. Ik weet dat André/Annette die ruwe paden belopen heeft. Ik weet dat hij/zij heel mooi kan schrijven. Het schrijftalent van André/Annette/Sylvie kennende, verheug ik me op het lezen van dit boek.
Waarom stopt André met zijn tocht?
Op zijn tweede pelgrimstocht merkt André dat deze tocht anders is dan zijn eerste, hij stopt. Wat verder gaat is de pelgrimage van André naar Annette.
Annette is het alter-ego van André Brouwer. ‘Als ik van onze Schepper had mogen kiezen, was ik liever een meisje geweest. Maar er was niks te kiezen.’
Per verkocht boek wordt €2,50 gereserveerd voor pelgrimsgerelateerde goede doelen.
