Tot onze grote vreugde was Monica Vanleke, schrijfster van onder meer Pelgrimstocht op hoge hakken en De tovenaar van Compostela, bereid helemaal uit Antwerpen te komen om het eerste exemplaar van onze eerste uitgave in ontvangst te nemen: de verjaardagskalender De Jarige pelgrim. Op zondag 10 juli hield zij in de ruimte van de Vrijzinnige gemeente Huizen deze causerie.
Het leven heeft humor. Toen de vraag kwam om iets te brengen over pelgrimeren en de échte pelgrim daarbij op de hak te nemen, kende ik, als Vlaming, die uitspraak aanvankelijk niet. Ik vond het wel een leuke woordspeling, want: ik ken wél iets van hakken … Toen ik het me visueel voorstelde, begreep ik het: een beetje intimmeren op vooroordelen over pelgrimeren, met andere woorden: de zogenaamde échte pelgrim strippen, in zijn blootje zetten. Met respect weliswaar, want: ik gaf dan wel jaren vorming rond humor… ik ben geen stand- up-comédienne, die zich, vanuit een verheven standpunt, vermaakt ten koste van anderen. In mijn universum is er slechts plek voor één soort humor: die van het hart, mét mildheid, vanuit gelijkwaardigheid. Als aanloop wil ik beginnen met een diashow. Zonder scherm of projector, maar op ouderwetse wijze: via de verbeelding. Verbeeldt u met de ogen open of dicht:
Een nostalgische liftboy
Een rechter
Een airhostess
Een begrafenisondernemer
Een gevangene
Een priester
Een prostituee
Een hippie
Een zakenman
Een muzikant
Een beeldhouwer
Een bouwvakker
Een kok
Een maffioso
Een yogi
Een alternatieveling
Een popster
Een activist
Een Parisienne
Een pelgrim
Uit de toon vallen
Als we alle beelden zouden kunnen projecteren van iedereen in de zaal hier nu, zouden we erg uiteenlopende voorstellingen krijgen en tegelijk, in de diepte, toch een zekere rode draad ontdekken … In feite zijn we in de uiterlijke wereld voortdurend op zoek naar handvaten die proberen te detecteren met wie of wat we te maken hebben, om te bepalen tot welke groep we willen behoren, om ons daaraan te kunnen aanpassen indien we niet uit de toon willen vallen. En laat dat nu nét mijn gebrek zijn. Al heel mijn leven val ik uit de toon, tot ik van die zwakte een sterkte besloot te maken. Mijn debuutroman Pelgrimstocht op hoge hakken was de aanzet.
Uniform
Een van de handvaten in de uiterlijke wereld is onze kledij. Bij elk nisje hoort een bepaald tenue, een uniform. En hoewel het dragen van een uniform in veel beroepen is weggevallen, dragen we in feite allemaal in zekere mate een uniform dat non-verbaal veel vertelt over wie we zijn, tot welke groep we behoren of willen behoren. Denk aan de golfer in zijn polohemd met kraagje. En ja ook de échte pelgrim heeft zijn of haar uniform.
Hoe onzekerder of onwetender, hoe meer we grijpen naar handvaten in de buitenwereld, naar dat wat gangbaar is, of wat we dénken dat gangbaar is. Zo iemand zal het uniform aantrekken dat de sociale norm voorschrijft. Zo iemand waagt zich er niet aan om op slippers een chique restaurant binnen te stappen, of op hoge hakken naar Compostela te gaan.
En dit is het thema wat ik met mijn eerste roman Pelgrimstocht op hoge hakken, op ludieke wijze heb trachten aan te kaarten: het omschakelen van een uiterlijk referentiekader naar een innerlijk referentiekader én daarbij de innerlijke schoonheid leren zien in alles, los van de buitenkant, voorbij alle vooroordelen. Vanuit de perceptie van een klerengek, die vastzit aan uiterlijkheden, wilde ik het pelgrimeren aangaan en zien waar dit toe leidde.
Saaie legergroene rugzak
Misschien zegt u nu: ja maar sommige dingen zijn ook uit praktische overwegingen: de kledij van een wielrenner heeft wel degelijk een functie en we willen toch ook niet altijd uit de toon vallen, heeft ook te maken met respect. Helemaal waar en tegelijk stelt de estheet in mij zich de vraag: Wat maakt een saaie legergroene rugzak praktischer dan een rugzak met pailletten (zoals die van mij)? Voor de duidelijkheid: Ik pleit hier niet voor of tégen iets. Alles hangt af van de motivatie! Van het doel áchter het doel!
Om het werkelijke van de dingen te leren kennen, moeten we dieper kijken. En om dieper te kunnen kijken dienen we te verlangzamen. Ik kom hier straks nog op terug. Wat het ook is, is in feite niet belangrijk en keuzes zijn allemaal even oké. Wat ik wél belangrijk vind om bij stil te staan is de vraag: hoe vrij zijn we in de keuzes die we maken? Wat is onze innerlijke beweging? Wat is onze uiterlijke overweging?
Al sinds mensenheugenis wordt er gepelgrimeerd, aanvankelijk puur als bedevaart. Daar kwamen andere motieven bij zoals:
- puur sportieve motivatie
- gezien als een goedkope vakantie
- sommigen zien het als een dating site
- als relatietherapie
- als stage
- als research voor een boek
Mannen verleiden
Vanuit deze verschillende motivaties komen andere types van pelgrims en ontstaan uniformen in uniformen: met ook weer hun contradicties: zoals de nét gescheiden dame die, met een twinkeling in haar ogen zei dat haar queeste was: mannen verleiden onderweg. Ze had haar lelijkste plunjes bij, om die één voor één achter te laten en met een lege rugzak en een man aan de arm, weer terug te keren. Ik, als ‘stijlicoon’, zou het met zulk een doel, toch wel anders aanpakken en nét omgekeerd: mijn mooiste kleding meepakken … maar bon. Het is maar wie je bent en wat jou motiveert. En daar passen overal wel dekseltjes op.
Er zijn wel wat types die je tegenkomt op een camino, zoals daar zijn.
- De sportieveling, die, gericht op het doel, Spartaans, kilometers klopt. Zoals de zestiger die ik tegenkwam en die de camino al joggend aflegde.
- Het sociale type dat met iedereen aanpapt, op terrasjes blijft hangen, vrienden maakt en afwijkt van zijn doel. Zoals Alex uit Brazilië, die het wel tijd vond om volwassen te worden en een ‘serieuze’ baan te gaan zoeken en daarvoor om de zoveel kilometer, een van zijn rastakrullen afknipte en aan een boom hing… die onderweg de leuke Koreaanse Bin ontmoette, verliefd werd waarna ze samen de wereld rondreisden om aan het eind van hun reis met elkaar te trouwen.
- Het bange type, dat als eerste incheckt in de herberg uit angst geen bed meer te vinden. De rugzak vol voorraad uit angst geen eten te hebben en uitgerekend degene is wiens ondergoed ‘verdwijnt’ van de wasdraad. Iets waar ik me zelf ook een keer schuldig aan maakte door op een vroege ochtend in het halve donker, per ongeluk, iemand anders haar onderbroek mee te pakken.
- De eeuwige pelgrim, al jaar en dag onderweg en zelfs in omgekeerde richting doorgaat.
- Het verslaafde type dat elk jaar opnieuw vertrekt omdat hij thuis die vibe maar niet te pakken krijgt.
- Het fietsende type, bijvoorbeeld de Italiaanse leukerds die je al op afstand Bon camino hoort zingen! Maar ook de fanatiekelingen die bijna je broek van je lijf rijden.
- Het fietsen-hatende type.
- Het gekneusde type, dat als een oorlogsslachtoffer verder strompelt, wat al pijn doet om naar te kijken en waarbij je denkt: Man, aub, pijnig u toch niet zo! Stop en ga naar huis.
- Het alternatieve type, dat iedereen onderweg een reiki healing of massage opdringt. Zo kreeg ik van een nét afgestudeerde Japanse voetreflexologe, een voetmassage, die meer op een pijnbank leek.
- Het loyale type dat koppig zijn kaart volgt ook al zeggen de pijlen iets anders.
- Het dikke Amerikaanse type met een halve kleerkast op de rug.
- Het dikke Amerikaanse type met een dagrugzakje – vooral de laatste 100 kilometer kwam ik die vaak tegen. Naïef als ik toen was, wist ik niet dat er busjes bestaan die je bagage vervoeren.
- Het je-m’en-fous-type dat zich aan geen enkele regel, norm of waarde houdt. Zich bijvoorbeeld verkleedt onder een dennenboom in het midden van een plein in een stad, enigszins bedekt tot aan de knieën, de onderbroek op de voeten.
- Het low-or-no-budget-type, dat leeft op giften en gratis zaken – vooral véél gratis – en niet doet aan donativo.
- En ga zo maar door…
En al die types worden gestuurd door overtuigingen. En elk type heeft zijn fanatiekelingen. En wat er dan niet allemaal gezegd wordt. De slome hippie die de fuzz maar niet begrijpt van de fanatiekeling en denkt: live a little! Drink een biertje of een wijntje!’ Zoals de zatte Polen die ik onderweg tegenkwam aan de wijnkraan in Irache, de ballen frivool bengelend uit hun korte short.
Bagage hoort op de rug
De lopers vinden fietsers geen échte pelgrims. En goh, de bus nemen omdat het eventjes saai wordt. Dat doe je toch niet! En die kerels met een halve kleerkast op de rug: ‘pelgrimeren is basic man: je rugzak mag maximaal 10% van je lichaamsgewicht wegen.’ En de zware rugzakken vinden de dagrugzakjes dan weer niks. Bagage hoort op de rug, niet in een busje. Of op een paard pelgrimeren. Nog zoiets? Dan doet het paard toch de camino?
Vijf sterrenbehandeling
Bestaat hij dan wel: de échte pelgrim? Zijn we het allemaal of geen van allen? Het woord pelgrim komt vanuit het Latijnse peregrinus, wat staat voor ‘vreemdeling’, een reiziger dus, herkenbaar aan zijn kledij en die een zekere onschendbaarheid geniet. Dat sommigen dat laatste wel érg letterlijk durven te nemen en gaan zien als privileges, daar was ik getuige van. Les cinq étoiles Français’, noemde ik hen, een stelletje Fransen, die vanuit de verheven status van ‘ik-ben-pelgrim’ hun Sint jakobsschelp verwarden met een VIP-kaartje: goed voor een gratis vijfsterrensterrenservice. Verontwaardigd over ditjes en datjes en daarbij de million-dollar-sterrenhemel boven hun hoofd niet opmerkten.
1 kilometer per dag
En dan hebben we het nog niet gehad over het aantal kilometers. Hoeveel kilometers doet de échte pelgrim per dag? Ik was geraakt door het verhaal van een hartpatiënte die soms slechts 1 km per dag kon doen en getuigde hoe bijzonder dit was: bij de achterste garde te horen, iedereen jou te zien voorbijsteken en toch bij jezelf te blijven. De blinde die met een koord verbonden aan zijn begeleider de camino deed. Een vrouw die de camino per taxi deed omdat ze niet anders kon. (Als research voor mijn zesde roman, werkte ik een jaar als taxichauffeur in Antwerpen. Het was mijn zwaarste camino ooit!) Of de pelgrim die enkel de kilometers naar spreekbeurten over het pelgrimeren aflegt.
Genade om genezing
Ik wil de pret niet bederven, maar in feite zijn we allemaal pelgrims, allen onderweg, met een omweg langs kleine en grote succesjes, naar het Compostela van onze dood … En laat dit nu mijn huidige baan zijn: ceremoniespreker op uitvaarten. Alle begrip dat het modernere leven zo hectisch is geworden, dat we misschien niet meer zo Spartaans als vroeger, ons moeten afbeulen Of boetedoend op queeste moeten gaan, zoals de fanatiek katholieke Italianen met wie ik een tijdje optrok, die om de haverklap, hardop als alsof ze in een processie liepen hun gebeden opzegden. Of de kruidendokter uit Oostende die twee keer de camino deed op blote voeten, biddend om genade voor genezing van zijn zieke dochter én die de genade ook kreeg.
Striptease
Maar dus, gestript van alle toeters en bellen, hoe ziet die échte pelgrim er naakt dan uit? Zo kom ik bij hét shockmoment van mijn eerste camino: de stripteaseshows onderweg in de slaapzalen met de overjaarse onderbroeken van de heren, wat nu, dankzij mijn roman, verleden tijd zal zijn, de vele dankbrieven indachtig van lezers. Zo bezig met oordelen en veroordelen, dreigen we soms te vergeten waar het écht om gaat of wat ons in oorsprong ‘riep’…
Sportief aan de binnenkant
Wat is dan wel dat échte? Wat mij betreft: het échte is alles wat van binnenuit begint. Waar het bij mij om gaat is, hoe sportief je bent aan de binnenkant? Hoe galant ga je om met tegenslag? Hoe ridderlijk gedraag je je tegenover je medemens? Dit is voor mij de ware held. Helden worden niet gemaakt door kilometers te kloppen of in feelgood scenario’s. Helden worden gemaakt bij tegenslag en het hoofd daarbij hoog en koel te houden. Kortom: afgaan in stijl, met een glimlach (het thema van mijn tweede roman).
En we ploeteren en zien af tot de camino tot ons spreekt. En spreken zal hij sowieso. Maar wij pelgrims, druk bezig met onze camino, hebben soms tijd nodig om te horen … om werkelijk te horen. Er is de stem en het ritme van de buitenwereld en er is die stem en het natuurlijke ritme van de binnenwereld. Alles wat leeft, wordt door vaste ritmes beïnvloed: eb en vloed, dag en nacht, de vier seizoenen, er is het maatschappelijk ritme.
Zoals elk muziekstuk zijn ritme heeft, heeft ook ieder mens zijn of haar ritme. Er zijn adagio- mensen, allegro-mensen… Een adagio is rustiger dan een allegro. Let wel: allegro betekent niet jachtig, maar levendig. En levendig is niet het tegenovergestelde van langzaam. Haast en snelheid zijn niet hetzelfde!
Monkeymind en schildpad
Op pelgrimstocht, verlost van het maatschappelijk ritme dat alsmaar jachtiger wordt, krijgen we de kans om te verlangzamen en ons eigen natuurlijke ritme terug te vinden. We doen minder dingen tegelijk. Als we stappen dan stappen we, als we eten, dan eten we. In het begin zijn er veel gedachten, maar geleidelijk aan verlangzaamt ook onze geest. De Boeddhisten noemen het denken: de monkeymind, omdat onze gedachten zoals apen constant van de hak op de tak springen. Hoe vaak ik mezelf erop betrap het woord: ‘even’ te gebruiken. Even naar de winkel, even dit, even dat… tot ik mezelf zelfs hoorde zeggen: ‘even naar Compostela’.
Wie ons hier veel over kan leren is de schildpad. Schilpadden zijn levendig. Welk ander dier lukt het om 250 jaar oud te worden? Ze kunnen enorme afstanden afleggen, duizenden kilometers door zee zwemmen. Dit kunnen ze doordat ze trouw blijven aan hun eigen ritme. Door de stand van hun ogen te veranderen kunnen ze verschillende perspectieven innemen. Ze leven sober, kunnen weken zonder voedsel en kunnen water opslaan voor lange tijd. Ze kunnen zich eender wanneer terugtrekken in zichzelf en voelen zich overal goed, zonder warm dekentje of luxe appartement.
Wij kunnen dat ook: als we verlangzamen, komen we in het ‘Nu’. Daar bevindt zich een deur die naar binnen open gaat. Dat is thuiskomen bij onszelf. Daar vinden we geluk en geborgenheid. Of het nu buiten regent of de zon schijnt, of we pech of geluk hebben, een lief of niet, daarbinnen is het altijd goed, los van de omstandigheden. Dat is de vreugde die de échte pelgrim ervaart onderweg, verlost van maatschappelijke druk. En dit is de les die hij dient te veredelen, eenmaal terug in het dagelijkse leven. Dan hoeven we niet meer naar Compostela en worden we wegwijzers voor fellow travelers.
Om af te sluiten met wad Schildpadwijsheid: Uit: De 7 geheimen van de schildpad door Aljosha Schwarz en Ronald Schweppe:
“Wie met langzaamheid en bedachtzaamheid handelt wordt rustig. Wie rustig wordt, wordt vrolijk en kalm. Vrolijkheid en kalmte zijn als sleutels die de poort naar het geluk openen. Hebben de voeten haast, dan heeft ook het hart haast. Heeft het hart haast, dan raakt de natuurlijke harmonie in het lichaam verstoord. Raakt de natuurlijke harmonie uit evenwicht, dan raakt de geest verward en komen er tienduizend smarten tevoorschijn. Zo vergaat het diegenen die de kunst van de beteugeling niet kennen. Heb je de keuze tussen tijd en een kist vol goud, kies dan voor tijd. Heb je de keuze tussen een paleis en een kostbaar ogenblik, kies dan voor het kostbaar ogenblik. Geen goed is waardevoller dan tijd, geen luxe kan ooit groter zijn. ‘Tijd is geld,’ zegt men vaak. Wat als elke minuut van je leven een euro waard was? Wat heb jij dan allemaal gekocht met je leven tot hiertoe? En in hoeverre sta je achter die keuzes?
En dan sluit ik nu écht af met mijn lievelingsfragment uit de animatiefilm Kung Fu Panda. Waar Oogway, de schildpad, Po betrapt bij een perzikenboom, in een moment van frustratie.
Why are you so upset?
You eat when you’re upset.
Yesterdag is history
Tomorrow is a mystery
But today is a gift
That is why it is called the present.
‘Dank voor jullie cadeau dat ik hier mocht spreken.
